Lời nói đầu

 

Đây là tuyển tập 160 bài ngũ ngôn tuyệt cú đời Đường, nhằm giới thiệu với các bạn những bài thơ hay, đồng thời qua đó, học chữ Hán.

Chọn đời Đường vì đây là thời hoàng kim của thi ca Tàu, với nhiều nhà thơ lớn, đạt tới đỉnh cao của nghệ thuật thi ca, đáng đọc trước tiên. Rồi sẽ tiếp tục đọc thơ Tống, thơ của Việt Nam ..

Chọn ngũ ngôn tuyệt cú vì .. ít chữ, dễ đọc trong bước đầu làm quen với thơ chữ Hán.

Để giúp các bạn hiểu được bài thơ, mỗi bài tôi đều cố gắng tra cứu để chú thích các chữ khó, sau đó giải nghĩa cả bài. Trong một số trường hợp thấy cần thiết, sẽ giới thiệu thêm bối cảnh sáng tác bài thơ.

Cuối cùng, mỗi bài tôi cũng thử đưa ra một bản dịch thơ, hẳn là còn rất thô thiển, với hi vọng có thể gợi hứng để các bạn dịch lại. Dịch thơ, tôi tin, là cách rất tốt để bạn tìm hiểu sâu hơn, thấy được cái hay đẹp tiềm ẩn ở trong mỗi bài thơ thường không dễ thấy nếu chỉ đọc lướt qua.

Sau đây xin giới thiệu thêm về thể thơ tuyệt cú để các bạn tham khảo nếu có ý muốn tham gia trò chơi dịch thơ.

Tuyệt cú 絕句 là bài thơ chỉ có bốn câu, mỗi câu có số chữ (/tiếng) bằng nhau. Thường gặp là thơ ngũ ngôn tuyệt cú (bốn câu 5 chữ), thất ngôn tuyệt cú, gọi tắt là ngũ tuyệt, thất tuyệt. Thơ lục tuyệt ít gặp hơn. Ở ta, thể thơ này thường được gọi là tứ tuyệt. Để khỏi nhầm lẫn với ngũ tuyệt, lục tuyệt, .. tôi tránh không dùng thuật ngữ tứ tuyệt ở đây.

Những bài thơ bốn câu năm chữ xuất hiện lác đác từ thời Hán, Ngụy; nhiều hơn vào Nam Bắc triều; bấy giờ người ta gọi chúng là tuyệt cú, hoặc đoạn cú .. Tuyệt hay đoạn đều có nghĩa là "cắt đứt", hàm ý bài thơ chỉ bốn câu là hết, khác với những bài thường gặp bấy giờ có số câu nhiều hơn. Nhưng phải đợi đến đời Đường, tuyệt cú mới trở thành một thể thơ được ưa chuộng, được nhiều người dùng; những quy tắc (luật thơ) được hoàn thiện. 

Thơ tuyệt cú được phân làm hai loại: cổ tuyệt và luật tuyệt.
Cổ tuyệt là thơ tuyệt cú làm theo thể cổ phong, chỉ đòi hỏi về vần, chấp nhận cả vần trắc.
Luật tuyệt là thơ tuyệt cú tuân thủ các quy tắc về vần (không có vần trắc), về bằng trắc.

Sau đây là bảng luật bằng (b) trắc (t) của thể thơ Ngũ ngôn luật tuyệt.

1. bBbTT, tTtBB. tTbBT, bBtTB. (vần: câu 2 - 4)
2. tTbBT, bBtTB. bBbTT, tTtBB. (vần: câu 2 - 4)

3. bBtTB, tTtBB. tTbBT, bBtTB. (vần: câu 1 - 2 - 4)
4. tTtBB, bBtTB. bBbTT, tTtBB. (vần: câu 1 - 2 - 4)

Các chữ thứ 1, 3 không nhất thiết phải theo đúng bằng trắc như bảng trên.

Các quy tắc về vận luật là cái khuôn mẫu, giúp người làm thơ dựa vào mà làm được bài thơ dễ đọc. Nhưng khi vì giữ vần giữ luật mà phải gò ép ý tứ thì nhiều nhà thơ sẵn sàng hi sinh các quy tắc để giữ được ý tứ của mình. Khá nhiều bài thơ hay của các tác giả lớn là những bài thơ thất luật: Xuân hiểu của Mạnh Hạo Nhiên, Óán tình của Lí Bạch, Lộc trại của Vương Duy, Đăng Lạc Du nguyên của Lí Thương Ẩn, ..  .

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Các trang web thivien.net, baike.baidu.com, fanti.dugushici.com; ..
các trang từ điển trực tuyến hvdic.thivien.net, zdic.net, ..
và nhiều trang web khác.